İçeriğe geç

Beton

     Beton, yapılarda yaygın olarak kullanılması nedeniyle hemen herkesin bildiği önemli bir yapı malzemesidir. Bir çok yapı için (özellikle bina türü yapılar için) temel taşıyıcı malzemedir. Diğer yapı malzemelerine kıyasla ekonomik oluşu, kolay tedarik edilebilmesi, kolay işlenebilmesi, kolay form alabilmesi, yüksek basınç dayanımı gibi avantajları dolayısıyla çok tercih edilen ve yaygın olarak kullanılan bir malzemedir. Ne var ki betonun bu kadar meşhur olması sadece kendi özelliklerinden kaynaklanmıyor. Onu meşhur eden ve esas gücünü ortaya çıkaran şey, donatı çeliği ile beraber kullanılmasıyla ortaya çıkan “betonarme”dir. Yani, aslında beton, betonarme sayesinde bu kadar meşhur olmuştur. Bu şöhretine rağmen şu da var ki beton, aslında kendi başına bir malzeme bile değildir. Agrega, çimento ve suyun uygun oranlarda ve homojen olarak karıştırılmasından oluşmuştur. Ve bu malzemelerin herhangi birinin eksik olması durumunda beton aslında bir “hiç”tir.

     Betonu oluşturan esas bağlayıcı madde olan çimentonun, 1824 yılında Fransız Joseph Aspdin tarafından bulunmasıyla önemli bir taşıyıcı malzeme olarak kullanılmaya başlanan betona, 1867 yılında, daha sağlam saksılar üretmek için demir çubuklar ekleyen Joseph Monier, donatılı betonun yani betonarmenin temellerini atmış oldu. F. Coignet, gerçekleştirdiği deneylere dayanarak, 1801’de donatılı betonla inşaat konusunda hazırladığı temel bilgileri yayınladı ve 1855’deki Paris Dünya Sergisi’nde donatılı betondan taşıyıcı elemanlar ve borular sergiledi. W. E. Ward 1873 yılında, New York’ta, günümüze de kalan bir betonarme ev inşa etti. 1879 yılında İskoçya’da ilk beton yollar, 1889 yılında Fransa’da ilk betonarme köprü inşa edildi. Daha sonra, 20. Yüzyılın başlarından itibaren, yoğun olarak yapılan araştırma ve deneysel çalışmalar neticesinde, beton ve betonarme konusundaki bilgiler hızla gelişmiş ve böylece yapılarda kullanımı yaygınlaşmıştır. Buna paralel olarak beton ve betonarme üretimi konusundaki yöntem ve teknoloji de hızlı bir şekilde gelişmeye başlamıştır. Günümüzde de bu gelişim ve buna bağlı olarak da yapılarda yaygın olarak kullanılmaya devam etmektedir.

     Ülkemizde, betonun hazırlanması, dökümü ve bakımıyla ilgili iki standart bulunmaktadır. Bunlar TS 1247-1984 ve TS 1248-2012’dir. TS 1247, normal hava koşullarında betonun hazırlanması, dökümü ve bakımı, TS 1248 ise anormal hava koşullarında betonun hazırlanması, dökümü ve bakımı konusunda kurallar içermektedir. Bu standartlar, özel olarak her inşaat mühendisinin, genel olarak da inşaat işiyle uğraşan herkesin elinin altında bulunması gereken bir başucu kaynağıdır.

     Betondan beklenen dayanımın elde edilebilmesi ve yukarıda bahsedilen avantajlarının ortaya çıkabilmesi için üretimden taşımaya, dökümden bakıma her aşamada gerekli azami hassasiyet ve özenin gösterilmesi gerekmektedir. Ancak ne yazık ki, beton ve betonarme konusunda ulaşılan gelişim ve bilgi birikimine rağmen ihmal veya bilgisizlikten kaynaklı beton ve betonarme kusurlarından dolayı, özellikle depremlerde, yapılarda büyük hasarlar ve hatta yıkımlar meydana gelmektedir. Bundan dolayı, betonarmenin temel bileşeni olan beton ile ilgili bilgilerimizi tekrar hatırlamak için, üretimle ilgili detaylara girmeden (çünkü beton üretimi artık neredeyse tamamen fabrikasyon hale gelmiştir), en çok ihmal edilen ve hataların yapıldığı beton dökümü ve bakımı konusunda yapılması gerekenleri yazmak istedim.

  • Genel
    1. Beton, uygun (sıcaklığın ortalama +5 ile +30°C arasında olduğu, sağanak yağış ve şiddetli rüzgarın olmadığı) hava koşullarında dökülmelidir.
    2. Betonun santraldan çıkışı ile dökülmesi ve sıkıştırılıp işlenmesi arasında geçen süre mümkün olduğu kadar kısa olmalıdır. Bu süre C25 ve altı için iki saati, C30 ve üstü için bir buçuk saati geçmemelidir.
    3. Betonun santralden çıkışından itibaren dökümüne kadar kıvam değişikliği olmamalıdır. Yani beton santralden çıktıktan sonra, hangi amaçla olursa olsun kesinlikle su ilave edilmemelidir.
    4. Betondan yeterli sayıda (her 100 m³ beton için 6 adet, beton miktarının 100 m³’ten az olması halinde ise en az 6 adet) numune alınmalıdır. Bir mikserden en fazla iki numune alınmalıdır.
    5. Beton numuneleri deney zamanına kadar şantiyede uygun koşullarda muhafaza edilmelidir.
  • Dökümden Önce Yapılması Gerekenler
    1. Beton dökülecek kalıplar sağlam ve temizlenmiş olmalıdır.
    2. Kalıbın su emebilen kısımları önceden nemlendirilmelidir.
    3. Normal ahşaptan yapılan kalıplar, çakılmadan veya demir montajına başlanmadan bir-iki gün önce yağlanmış olmalıdır.
    4. Kalıp tahtaları arasında sızıntıya sebep olacak boşluklar olmamalıdır.
    5. Pas paylarının yerinde ve yeterli olduğundan emin olunmalıdır.
    6. Beton toprak zemine dökülecekse, zemin önceden sıkıştırılmalı ve 15 cm derinliğe kadar çamur haline getirmeden nemlendirilmelidir.
    7. Beton kayalık zemine dökülecekse, zeminin gevşek kısımları su birikintisi bırakmadan temizlenmelidir.
    8. İş derzi bırakılması ihtiyacı varsa, iş derzinin yeri, beton dökümüne başlamadan önce, mümkünse projelendirme aşamasında belirlenmelidir. İş derzi yüzeyi 1:1 eğimli olarak işlenmelidir.
    9. Bir iş derzinden sonra yeniden beton dökülecekse, dökümden önce mevcut beton harç kalıntılarından, toz, kir, yağ ve tahta parçası vs.’den basınçlı suyla temizlenmelidir. Basınçlı suyla temizlenmeyen kir ve kalıntılar, tel fırça, spatula veya keski ile temizlenmelidir. Derz yüzeyi suya doymuş bir şekilde nemlendirilmelidir.
    10. Mümkünse beton santrali yerinde ziyaret edilmeli, kullanılan agrega, kum, çimento, su ve kullanılıyorsa katkı maddesinin uygunluğu kontrol edilmelidir.
    11. Birisi yedek olmak üzere, beton döküm hızına göre yeterli sayıda (her beton pompası için bir adet) vibratör hazır halde bulundurulmalıdır. Bunlar önceden çalıştırılıp denenmelidir.
    12. Vibratörleri, döküm alanının her tarafına ulaştıracak şeklide gerekli elektrik seyyar kabloları hazırlanmalıdır.
    13. Döküm işleminin karanlığa kalma ihtimali varsa, bunun için gerekli aydınlatma tesisatı kurulmalıdır.
    14. Elektrik kesilmesi ihtimaline karşı, aynı anda çalıştırılması gereken bütün vibratörleri çalıştırabilecek güçte jeneratör hazır bulundurulmalıdır. Jeneratör önceden çalıştırılıp denenmeli, yeterli miktarda yakıtı olduğundan emin olunmalıdır.
    15. Döküm sonrası bakım için gerekli malzemeler (yeteri kadar su, sulama hortumu, örtüler, gerekliyse ısıtıcılar vb.) hazır bulundurulmalıdır.
    16. Beton döküm alanında gerekli emniyet tedbirleri alınmalıdır.
    17. Beton numuneleri şantiyede muhafaza edilecekse, bunun için şantiyede uygun şartlarda, kapalı bir alan içerisinde numune havuzu hazırlanmalıdır. Havuzun su sıcaklığını istenilen seviyede (20 ± 2 °C) tutacak tesisat döşenmiş olmalıdır. Numuneler için gerekli numune kapları, numune alma araçları, etiket ve kayıt formları hazırlanmalıdır.
    18. Betonun dökümü ve işlenmesi için yeteri kadar işçi hazır bulundurulmalıdır.
    19. Döküm sırasında muhtemel kalıp açılmalarına müdahale edecek kalıpçı ustası ve kalıp malzemesi hazır bulundurulmalıdır.
    20. Gerekli beton miktarı projeden ve yerinde alınacak ölçülerden doğru tespit edilmeli, sipariş verirken bir miktar opsiyon verilmelidir.
    21. Beton dökümü için hava sıcaklığının en uygun olduğu saat (genellikle sabahın erken saatleri veya saat 16:00’dan sonra) seçilmelidir.
    22. Mikserler yola çıkmadan önce, pompa beton döküm yerinde kurulmuş ve hazır hale gelmiş olmalıdır.
    23. Mikserle gelen irsaliyeler kontrol edilmeli, gelen betonun sınıfının, miktarının ve çimento sınıfının istenilen betona uygun olup olmadığı ve betonun çıkış saati kontrol edilmelidir.
    24. Gelen betonun kıvamı kontrol edilmeli, gerekirse slamp testi yapılmalıdır.
  • Dökümden Sırasında Dikkat Edilmesi Gerekenler
    1. Teknik zorunluluklar olmadıkça, beton, yatay tabakalar halinde dökülerek sıkıştırılmalıdır. Tabaka kalınlıkları en az 15, en fazla 30 cm olmalıdır. Kolon ve perdelerde ise tabaka kalınlığı 30-60 cm arasında olmalıdır. Tabakalar işlenebilme özelliğini kaybetmeden üzerine yeni tabaka dökülmelidir.
    2. Dökülen her tabaka beton vakit kaybetmeden vibratörle uygun bir şekilde sıkıştırılmalıdır.
    3. Beton dökümü olabildiğince sürekli olmalıdır. Yeni betonun önceki tabaka ile kaynaşması sağlanmalıdır.
    4. Beton doğrudan döküleceği yere veya bunun olabildiğince yakınındaki bir alana boşaltılmalıdır. Betonu yayma mesafesi 3 m’yi geçmemelidir.
    5. Beton, kalıplara yerleştirilirken kalıplara veya kalıp bağlama malzemesine zarar verilmemesine, donatının yerinden oynatılmamasına özen gösterilmelidir.
    6. Beton, kalıbın ortasına ve düşey olarak dökülmelidir.
    7. Ayrışma olmaması için beton dökme yüksekliği 1,5 m’den fazla olmamalıdır. Bunun için, dar ve yüksek kalıplara yan taraflardan beton dökme cepleri yapılmalıdır.
    8. Betonun, kolon kalıplarına kolon başlarından dökülmesinin zorunlu olduğu hallerde, kolon içerisine en az 50 cm girebilecek elastik huniler kullanılmalıdır.
    9. Beton perdelerdeki kapı ve pencere boşluklarının üst köşelerinde çatlak oluşmaması için beton dökümü boşluk üst hizasına erişince kesilmeli, 1-3 saat aradan sonra devam edilmelidir.
    10. Beton, olabildiğince kalıp yüzeyine çarptırılmamalı, daha önce dökülmüş beton üzerine dökülmelidir.
    11. Eğik yüzeylere beton dökümüne en alt noktadan başlanmalı ve yukarı doğru sürdürülmelidir.
    12. Ağır trafik etkisi altında kalacak betonlara yüzeysel vibrasyon uygulanmalıdır. Motorlu bir mastarla tesviye edilmelidir. Parmak batmayacak sertliğe ulaşınca çelik mala ile perdah yapılmalıdır.
    13. Döküm sırasında kesinlikle betona su katılmamalıdır. Bunun yerine, zorunlu hallerde kıvam arttırıcı katkılar kullanılmalıdır.
    14. Herhangi bir sebeple döküm alanına 1,5-2 saatten sonra ulaşmış, dökümü mümkün olmayacak kadar katılaşmış (slampı çok küçük olan), kıvamı cıvıklaşmış (slampı istenilenden yüksek olan), nakliye sırasında ayrışmaya başlamış, istenilen sınıfta olmayan veya beraberinde irsaliyesi ve irsaliyede gerekli teknik bilgileri olmayan beton kesinlikle dökülmemelidir.
  • Vibrasyonla Sıkıştırmada Dikkat Edilmesi Gerekenler
    1. Sıkıştırma, betonun istenilen dayanımı kazanabilmesi ve hem beton içerisinde hem de beton ile donatı arasında boşluk kalmaması için gerekli ve çok önemli bir işlemdir. Ciddiyet ve hassasiyetle yapılması gerekmektedir.
    2. Sıkıştırma uygun nitelikte vibratörle yapılmalıdır.
    3. Vibrasyon, işi bilen tecrübeli ustalar tarafından yapılmalıdır.
    4. Vibrasyon , betonda priz başlamadan bitmiş olmalıdır.
    5. Vibrasyon uygulanacak beton kalınlığı en az 30 cm, en fazla 70 cm (uygun olanı 50 cm’dir) olmalıdır.
    6. Vibrasyon uygulanacak noktalar arasındaki mesafe en az 40 cm, en fazla 70 cm olmalıdır.
    7. Ayrışmaya neden olacağından, fazla vibrasyondan kaçınılmalıdır. Vibratör, beton içerisinde 5-15 sn tutulmalıdır.
    8. Vibratör yüzeye dik daldırılmalıdır.
    9. Tabakalar halinde dökülen betonda, vibratör bir önceki tabakanın yaklaşık 1/3’ü kadar içine girecek şekilde daldırılmalıdır.
    10. Vibratör şişesi donatıya ve kalıba değdirilmemelidir.
    11. Vibratör şişesi betona hızlıca daldırılmalı ve yavaşça çıkarılmalıdır.
    12. Vibratör betonu yaymak amacıyla kullanılmamalıdır.
  • Dökümden Sonra Yapılması Gerekenler (Betonun Bakımı)
    1. Su kaybını önlemek ve zararsız düzeyde tutmak, böylece hidratasyonun hatasız bir şekilde tamamlanabilmesini sağlamak için, dökümünü müteakip betonun bakımına başlanmalıdır.
    2. Betonun bakımı için; su tutan ıslak çuvallar sarmak, örtü veya püskürtme membran uygulamak veya su püskürtme yöntemlerinden birisi kullanılabilir.
    3. Beton dökümünden sonra yaklaşık 14 gün boyunca bakıma devam edilmelidir.
    4. Ahşap kalıpların, kuruyarak beton yüzeyinden su çekmesini engellemek için, dıştan su püskürtülerek ıslatılmalıdır.
    5. Betonun ıslak çuvallara sarılarak kürü: Beton yüzeyi çuval veya benzeri su emici ve su tutucu bir malzeme ile örtülür. Bu örtüler su ile sürekli ıslatılır. Örtünün kür süresi boyunca kuruması önlenir. Betonun yüzeyinin, güneş veya rüzgarın etkisiyle ani kurumasını engellediği için etkili ve güvenli bir kür metodudur.
    6. Betonun örtü kullanılarak kürü: Küçük boyutlu yapı elemanlarının kalıbı alınan kısımlarının hemen plastik (naylon, polietilen) örtülerle sarılır. Yapı kısımları örtü ile sarılamayacak kadar büyük olduğunda (örneğin perde ve geniş kolonlar) örtüler, yapı kısmının bütün yüzeylerini iyice kapatacak şekilde aşağıya sarkıtılmalı ve bunların yapı yüzeyine değmeleri sağlanmalıdır. Örtü, düşey elemanlarda kalıplar söküldükten en geç yarım saat içerisinde, döşemelerde ise beton yeterli sertliğe ulaşır ulaşmaz uygulanmalıdır. Bu örtüler aynı zamanda betonu sağanak yağış, şiddetli rüzgar ve soğuktan da korur.
    7. Betonun kimyasal kür malzemeleri ile kürü: Betonun açık yüzeyinde, gözenekleri kapatarak su kaybını önlemek için, uygun çözelti ve emülsiyon püskürtülerek veya sürülerek ince bir polimer tabaka oluşturulur. Bu yöntem, beton dökümü bittikten 3-6 saat sonra uygulanmalıdır. Bunun için kullanılan kimyasal malzemenin üreticisinin belirttiği uygulama şekli ve miktarına uyulmalıdır.
    8. Betonun su püskürtülerek kürü: Kiriş, kolon, perde ve döşeme yüzeylerine, aralıklarla, su püskürtülerek kuruması önlenir. Bilinenin aksine, sadece sabah ve akşam saatlerinde değil, betonun kurumasını önleyecek aralıklarla günün her saati yapılabilir. Kolay ve etkili bir kür yöntemidir. Kalıp alınmamışsa kalıplar da ıslatılarak kür uygulanmalıdır. Su basıncı beton yüzeyini aşındıracak düzeyde olmamalıdır. Kalıp alındıktan sonra da küre devam edilmelidir. Kür süresi boyunca betonun ıslak ve nemli kalması sağlanmalıdır.
    9. Betona kür uygulanmasının yanı sıra, betonun, yeterli dayanıma erişinceye kadar (ki bu süre, uygun koşullarda yaklaşık 28 gündür)       aşağıdaki zararlı etkilere karşı da ayrıca korunması gerekir:
      • Sağanak halinde yağış; bu durumda betonun açık yüzeyleri uygun bir şekilde örtülmeli ve yağmur suları betondan uzaklaştırılmalıdır.
      • Şiddetli rüzgar; betonun açık yüzeyleri uygun bir şekilde örtülmelidir.
      • Aşırı soğuk hava ve don; bu durumda yapılması gerekenlerle ilgili sonraki yazıya bakabilirsiniz.
      • Aşırı sıcak hava; bu durumda yapılması gerekenlerle ilgili sonraki yazıya bakabilirsiniz.
      • Betonun yapısını bozacak titreşim; beton priz almaya başladık sonra, betonun üzerinde veya yakınında betonu etkileyecek derecede titreşim yapan herhangi bir makine çalıştırılmamalıdır.
      • Zararlı kimyasal etkiler; betonun, yapısını bozacak kimyasal maddelere maruz kalmamalıdır.

       Bu yazıda ayrıca anormal hava şartlarında betonun dökümü ve bakımı konusunu da yazmak istiyordum ancak yazı çok uzadığı için bunu ayrı bir yazı konusu yapmaya karar verdim. Yazıyı buradan okuyabilirsiniz.

     Göründüğü gibi beton dökümü ve bakımı önemli bir çaba, ciddiyet ve özen gerektiren bir iştir. Bütün bu gerekler yerine getirildiğinde ancak betondan beklenen dayanım ve performans elde edilebilir. Aksi taktirde atlanan, ihmal edilen veya eksik bırakılan her iş ve işlem betonun dayanımını önemli derecede azaltır. Bu da, depremde yıkılan yapılar ve altında kalan insanlar gibi çok ağır sonuçlar doğurur.

Kaynak: TS 1247 – Normal Hava Koşullarında Betonun Hazırlanması, Dökümü ve Bakımı

Beğendiyseniz paylaşın.
Bir yanıt yazın