Kontrol ettiğim veya rastladığım bir çok bina inşaatında yanlış inşaat demirinin kullanıldığına şahit oldum. Daha kötüsü, bina sahiplerinin, inşaatı yapanların ve hatta inşaat demiri satıcılılarının, demir sınıflarının farklı özelliklerinden bihaber olması. Onlar için her inşaat demiri aynıdır. Bu yüzden, yanlış demir kullandıkları konusunda uyardığımda, bunun niye yanlış olduğunu hem bina sahibine hem ustaya hem de demir satıcısına, uzun uzun izah etmek durumunda kaldım.
Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği, Madde 17.2.17’de, yerinde dökme betonarme binalarda, TS 708’de tanımlanan B420C ve S420 sınıfları dışında donatı çeliği kullanılamaz denilmektedir. Ancak benim yaptığım gözlemlerde, özel bina inşaatlarında sık sık B500 demiri kullanıldığını gördüm.
Gördüğüm kadarıyla ne bina sahipleri, ne inşaatçılar, ne demir satıcıları, ne de kontrol/denetim mühendisleri durumun farkında, ancak bu durum, binanın herhangi bir depremde yıkılmasına sebep olacak kadar tehlikelidir. Çünkü binanın yapısal analizi ve bunun sonucunda betonarme projeleri, yönetmelik gereği B420C demirine göre yapıldığından, binanın deprem yükü altında tasarlanan esnek davranışı gösterebilmesi için gerekli demir miktarı da bu demirin özelliklerine göre belirlenmektedir. İnşaatta B420C demiri yerine B500 demiri kullanıldığında bina, deprem anında beklenen esnek davranışı gösteremeyecek ve hasar görecek, belki de yıkılacaktır. Şöyle ki:
Betonarme binalarda, deprem yükleri veya normal yükler altında, taşıma gücü aşıldığında, taşıyıcı elemanlarındaki (kolon, kiriş, perde vb.) kırılmanın yavaş ve esnek olması istenir. Bu da betonarme yapı elemanının içerisindeki demirin taşıma gücünü betondan önce kaybetmesi ile sağlanır. Yapılan betonarme projelerde de bu kural gereği gerekli demir miktarının belirli bir değeri aşmaması sağlanır. (Bu kuraldan ayrıca şunu anlıyoruz ki; gereğinden fazla demir kullanmak da tehlikelidir.) Bu durumda B420C demirine göre hesaplanan demir miktarı kadar B500 demiri kullanıldığında, B500 demirinin dayanımı B420C demirinden daha büyük olduğundan, betonarme yapı elemanında taşıma gücü aşıldığında, demirden önce betonda göçme olur ki; bu da ani yıkılmalara sebebiyet verir. Birinci durumda, yani betondan önce demirin taşıma gücünü kaybetmesi durumunda, bina tümüyle yıkılmadan önce kolon, kiriş ve döşemelerde çatlaklar oluşur. Bu durum binanın aniden göçmesini engellemekte, bu noktalarda, deprem yüklerini absorbe eden plastik mafsallar oluşmasına, yıkılmanın veya hasarın fark edilmesine ve binanın tahliye edilmesine imkân vermektedir. Binanın taşıma gücü aşıldığına, demirden önce betonun taşıma gücünü kaybetmesi durumunda ise bina aniden yıkılmaya başlar ki; bu da büyük can kayıplarına sebebiyet verir.
Bundan dolayı özellikle bina inşaatlarında doğru demir kullanmak hayati öneme sahiptir.
Ülkemizde üretilen inşaat demirinin evsafını belirleyen TS 708 standardı vardır. Bu standart gereğince, inşaat demiri, her sınıf için farklı nervür desenleriyle üretilmektedir. Böylece biz nervür deseninden demirin hangi sınıf olduğunu anlayabiliriz.
İnşaat demiri bağlarında, demirle ilgili, sınıfını da belirten etiketler olmakla beraber, TS 708’de bulunan aşağıdaki tablodaki nervür desenlerine göre demirin sınıfını kontrol etmek yararlı olacaktır.
http://www.serbestcihangir.com/insaatlarda-yapilan-buyuk-hatalar/
https://istanbul.imo.org.tr/TR,147393/gazetevatan-20032023.html