Depreme dayanıklı yapı tasarımının temel parametreleri, yapının oturduğu zemine ait verilerdir. Depremin oluşturduğu yer hareketi zemin tarafında üstündeki yapıya iletilir. Yapıya iletilen yer hareketi yapıda titreşimlere ve yer değiştirmelere sebep olur. Bu titreşimlerin özellikleri ve yapıdaki yer değiştirme miktarları zeminin özelliklerine bağlı olarak farklılık gösterir. Bundan dolayı, depreme dayanıklı bir taşıyıcı sistem tasarımı ve yapısal analiz için zemin özelliklerinin hayati önemi vardır. Bu yüzden, zemin etüdü nün uzman kişiler tarafından, ilgili yönetmelik ve standartlara uygun bir şekilde özenle yapılması çok önemlidir.
Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği (TBDY) – 2018, Bölüm 16’da zemin araştırmaları, zemin koşullarının, sınıf ve parametrelerinin belirlenmesi için gerekli kural ve koşullar belirlenmiştir. Yönetmeliğin 16.2.1.1 maddesinde “Zemin koşullarının belirlenmesi için, arazi ve laboratuvar çalışmalarını içeren zemin araştırmaları yapılacaktır. Zemin araştırmalarının kapsamı, yapı ve bileşenlerinin özellikleri, jeolojik yapı ve zemin birimlerinin özellikleri, civar yapıların durumu, yeraltı suyu durumu ile bölgesel deprem özellikleri ve çevre koşulları dikkate alınarak planlanacak, yeterli sayı ve derinlikte sondaj kuyuları ve/veya muayene çukurları açılacak, gerekli arazi deneyleri yapılacak, örselenmiş ve örselenmemiş örnekler alınarak laboratuvar deneyleri uygulanacaktır.” denilmektedir.
Depreme dayanıklı yapı tasarımı için bu kadar önemli olduğu halde, ne yazık ki, özellikle şahıslar tarafından yapılan yapı inşaatlarında göz ardı edilen ve üstünkörü yapılan bir çok iş ve imalat gibi zemin etüdü de çoğu zaman üstünkörü yapılır. Zemin etüt raporları çoğunlukla herhangi bir sondaj ve gerekli test ve analizler yapılmadan, ezber bilgilerle hazırlanır. Böylece zemine ait yanlış bilgilerle yapı analizi yapılır. Bu şekilde yapılan binalar da kaçınılmaz olarak depremde yıkılmaktadır.
Meslek hayatımda bu şekilde yapılan bir çok zemin etüdüne şahit oldum. Yapılmamış zemin sondajlarını yapılmış gibi göstererek ya da birkaç metrelik göstermelik sondajlar yaparak hazırlanmış zemin etütleri gördüm. Yakın çevrede daha önce yapılmış zemin etüdünü, kopyala-yapıştır ile yeni yapı için yapılmış gibi gösterenlere de rastladım. Hatta, önceki yapıya ait ada-parsel, adres bilgilerini dahi düzeltmeden yeni yapı için hazırlanmış diye verilen zemin etüdü dahi gördüm. Üstelik önceki yapı ile yeni yapı farklı şehirlerdeydi.
Yönetmelik ve standartlara uygun bir şekilde ve bütün gerekleri yerine getirilerek, özenle ve dikkatle yapılmayan zemin etüt verilerine göre projelendirilen yapılar en baştan hatalı ve depreme dayanıksız yapılmış olurlar. Bu yapıların depremde yıkılması da kaçınılmaz olur. Örneklerini de yaşanan son depremde gördük. Aşağıdaki haber bu örneklerden sadece biri.
150 kişinin öldüğü sitenin zemin etüdü göz kararıyla yapılmış