Binaları ayakta tutan taşıyıcı sistemin doğru inşa edilmesi yanında tasarım ve dizaynının doğru yapılması da hayati derecede önemlidir. Taşıyıcı sistemi yanlış tasarlanmış bir binanın depremde yıkılma olasılığı yüksektir. Daha önceki depremlerde olduğu gibi yaşanan son depremde de hasar gören ve yıkılan bazı binalarda yapılan incelemelerde taşıyıcı sistem hataları olduğu tespit edilmiştir.
İlgili yönetmelik ve standartlarda taşıyıcı sistem tasarımı ile ilgili açık kural ve kaideler bulunduğu halde yapılan hataları anlamak mümkün değildir. Yapı taşıyıcı sistemi, yapı davranışı, yönetmelik ve standartlar tarafından belirlenen kuralların göz önünde bulundurularak iyi bir mühendislik muhakemesiyle tasarlanmalıdır. Ancak ne yazık ki, çoğunlukla bunların hiç biri göz önünde bulundurulmadan, büyük oranda sadece mimarı plana bağlı kalınarak yapılmaktadır. Daha da kötüsü; ilk tasarım (kolon ve perde yerleşimi), her zaman bir mühendis tarafından değil de, projenin mimarı tarafından yapılmaktadır. Ve çoğu mimar, doğru bir taşıyıcı sistem tasarımı yapabilmek için, mimari projeyi değiştirmemek adına mühendis ile işbirliğine yanaşmamaktadır. Oysa bir çok durumda, küçük değişiklikler dahi sağlam bir taşıyıcı sistem için önemli katkılar sağlamaktadır. Sonuçta yukarıda görünen resimde olduğu gibi, bir çok önemli hata barındıran taşıyıcı sistemler ortaya çıkmaktadır.
Yukarıdaki resim, son depremde hasar görmüş önemli bir yapının bir katının taşıyıcı sistem planına ait. Meslek hayatım boyunca bir çok kötü proje gördüm ancak bu kadar çok hata barındıran başka bir proje görmedim. Bu kadar kötü projelendirilmiş bir binanın depremde yıkılmamış olmasını, düzensiz olsa da perde betonların olmasına ve büyük boyutlu birkaç kolonuna borçlu olduğunu söylemek yanlış olmaz.
Doğru taşıyıcı tasarımı için göz önünde bulundurulması gereken önemli konuları daha önce detaylı olarak yazmıştım. Onun için bu sefer, yukarıdaki projede gördüğüm ve başka projelerde sık yapılan önemli hatalara değinmek istiyorum.
Sık Yapılan Taşıyıcı Sistem Hataları
- Yönetmeliğin belirlediği minimum boyutları karşılamayan kolonlar.
- Yönetmeliğin belirlediği minimum genişliği karşılamayan kirişler.
- Yönetmeliğin belirlediği minimum kalınlığı karşılamayan perdeler.
- Perde olarak başlayıp üst katlarda kolon olarak devam eden düşey taşıyıcılar.
- Düşey aksları örtüşmeyen, üst katlardaki farklı kesitlerdeki kolon ve perdeler.
- Bazı katlarda herhangi bir çerçeve kirişi bağlanmayan kolonlar.
- Genişlikleri yönetmeliğin belirlediği sınırın çok üzerinde olan kirişler.
- Çok az bir kısmı kolona binen geniş kirişler.
- Kolonların akstan kaçık olması.
- Kirişlerin akstan kaçık olması.
- Aynı aksta olup da farklı yönde kaçıklıkları olan kirişler.
- Ana kiriş kesme bölgesine mesnetlenen saplama kirişler.
- Aynı kirişte bulunan kesit değişikliği.
- Yan yana bitişik kirişler.
- Çok derin kirişler (25/80, 20/120, 20/160 gibi).
- Aynı aksta, farklı kesitlerde olan kirişler.
- Konsol saplama kirişler.
- Çok uzun konsol kirişler.
- Kat düzlemi içerisinde konsol biten kirişler.
- Abartılı derecede büyük boyutlu (60/60, 60/90, 120/40 gibi) kirişler.
- Asmolen döşemelerde yüksekliği döşeme kalınlığını geçen (60 cm, 70 cm, 90 cm ) kirişler.
- Bir ucu boşta kalan (herhangi bir taşıyıcı kirişe binmeyen) nervür kirişleri.
- Hatalı nervür kirişi düzenlenmesi.
- Standart dışı (40 cm) asmolen döşeme yüksekliği.
- Normalden fazla (8 cm) üst döşeme kalınlığı.
- Büyük döşeme boşlukları.
- Yumuşak kat oluşumuna sebep olacak şekilde, işyeri olarak kullanılan, yüksek zemin katlar.
- Aynı kat içerisinde hem narin kolon hem yumuşak kat oluşumuna hem de büyük döşeme boşluklarına sebep olan asma katlar.
- Büyük çıkmalar.
- Rijitlik merkezinin ağırlık merkezinden uzaklaşmasına neden olacak şekilde düzensiz yerleştirilen düşey taşıyıcı perdeler.
- Kısa kolon oluşumuna neden olacak şekilde bodrum perdelerinde bırakılan boşluklar.
- Taşıyıcı sistem ve deprem dayanımı hesaba katılmadan yapılan mimari tasarımlar.
Depremde yıkılmayacak bina yapmanın ilk ve en önemli adımı doğru bir taşıyıcı sistem tasarımıdır. Bunun için de iyi bir mühendislik bilgisi ve mimar-mühendis işbirliği şarttır.