Hava koşulları, betonun özelliklerini etkileyen önemli bir faktördür. Betonun hazırlandığı, döküldüğü ve hidratasyon süresince bulunduğu ortamın koşulları, dayanımı üzerinde önemli bir etki göstermektedir. Uygun olmayan hava koşullarında, gerekli tedbirler alınmadan dökülen betonun beklenen dayanımı göstermesi mümkün değildir. Ama ne yazık ki, ülkemizde, inşaat işlerindeki bir çok konuda olduğu gibi bu konuya da yeteri kadar önem verilmemekte ve beton için uygun olmayan hava koşullarında, gerekli tedbirler alınmadan beton dökülmektedir. Veya etkili olmayan kısmi tedbirler alınarak ya da bilgisizlikten kaynaklı yanlış işlemler uygulanarak beton dökülmektedir.
Bu yazıda, beton konusunda daha önce yazdığım yazının devamı niteliğinde, anormal hava koşullarında beton dökümü ve bakımından bahsedeceğim. TS 1248 standardı anormal hava şartlarını şu şekilde tarif eder:
Anormal hava şartları: Beton dökümü sırasında; sağanak halinde yağış, şiddetli rüzgar, aşırı soğuk ve don ile aşırı sıcaklığın oluştuğu sıradaki hava durumu.
Aşırı soğuk hava: Beton dökümü sırasında; ortalama sıcaklığın art arda üç gün süre ile +5°C’nin altına düştüğü durum.
Aşırı sıcak hava: Beton dökümü sırasında; ortalama sıcaklığın art arda üç gün süre ile +30°C’nin üstünde bulunduğu süredeki hava durumu.
İdeal olanı, hava koşullarının beton dökümü için uygun olduğu zamanlarda beton dökmektir. Yukarıdaki tanımlardan yola çıkarak; beton için uygun hava koşullarının; sıcaklığın ortalama +5 ile +30°C arasında olduğu, sağanak yağış ve şiddetli rüzgarın olmadığı koşullar olduğunu söyleyebiliriz. Ancak bu her zaman mümkün olmamaktadır. Hatta bazı yerlerde hiç mümkün olmamaktadır. Özellikle dört mevsimin yaşandığı ülkemizde bölgelere göre hava şartları çok değişmektedir. Bazı bölgelerde kış aylarında hava sıcaklıkları sıfırın altına düşmekte, bazı bölgelerde ise yaz mevsiminde sıcaklıklar yüksek olmaktadır. Dünyanın bazı yerlerinde yıl boyunca sürekli soğuk hava, bazı yerlerinde ise sürekli sıcak hava şartları hüküm sürmektedir. Dolayısıyla her zaman veya her yerde, beton dökmek için uygun hava koşullarını bulmak mümkün olmamaktadır.
Yukarıda tanımlanan anormal hava koşullarında beton dökmek durumunda kalındığı zaman, normal şartlarda beton dökümünde yapılması gerekenlere ilave olarak, alınabilecek bazı önlemleri aşağıda maddeler halinde yazmaya çalışacağım.
Soğuk Havada Beton Dökümü ve Bakımı
Soğuk havada dökülen betonun hidratasyonu azalır. Buna bağlı olarak priz süresi uzar ve dayanım kazanma hızı yavaşlar. Betonun içindeki suyun donması durumunda ise hidratasyon durur. Ayrıca donan suyun hacminin büyümesinden dolayı betonu patlatır. Don etkisindeki beton çözülünce hidratasyon tekrar başlasa da, agrega taneleri arasında ve beton donatı arasındaki aderans büyük ölçüde kaybolacağından betonun dayanımı da büyük ölçüde azalır.
Soğuk havada beton dökmek durumunda kalındığında yukarıda bahsedilen olumsuzluklarla karşılaşmamak için alınabilecek bazı önlemler aşağıdadır.
- Mümkün olduğunca don riski olan havalarda beton dökülmemelidir.
- Döküm öncesi kalıp ve donatı kontrol edilerek, varsa üzerindeki kar ve buz basınçlı sıcak hava veya sıcak suyla temizlenmelidir.
- Beton üretiminde, hidratasyon ısısı yüksek çimento kullanılmalıdır. Mümkün olduğu kaar çimento dozajı yüksek tutulmalıdır.
- Mümkün olduğu kadar, su/çimento oranı düşük tutulmalıdır. Yani beton slampı mümkün olduğu kadar küçük olmalıdır.
- Taze beton sıcaklığı TS 1248, Çizelge-1’de belirtilen sınır değerlerin altında olmamalıdır ve bu sıcaklık yine TS 1248, Çizelge-2’de belirtilen süreler boyunca muhafaza edilmelidir. Bunu sağlamak için agreganın ısıtılması ve/veya beton karışım suyunun ısıtılması yöntemleri kullanılabilir. Dökülen betonun sıcaklığının belirtilen sürelerde muhafaza edebilmek için kalıp ve betonun açık yüzeyleri polistren köpük levhalar, yalıtım şilteleri, polietilen levhalar vb. uygun bir izolasyon malzemesi ile kaplanabilir. Veya mümkünse, beton dökülecek alanın üzeri uygun bir yöntemle kapatılabilir ve kapalı alanın içerisi uygun ısıtıcılarla ısıtılabilir. Ancak, ısıtma sırasında betonu kurumasını, yani hızlı su kaybını önlemek için uygun kür uygulanmalıdır.
- Uygulanacak olan ısıtma ve yalıtım, hava sıcaklığı, rüzgar ve yağış durumuna göre belirlenmelidir.
- Betona temas edecek kalıp yüzeylerinin sıcaklığı mümkün mertebe beton sıcaklığına yakın olmalıdır.
- Hem döküm esnasında hem de dökümden sonra, TS 1248, Çizelge-2’de belirtilen süreler boyunca beton sıcaklığı ölçülüp takip edilmelidir. Elektronik veri okuyucular kullanılarak, okunan sıcaklık değerleri kaydedilmeli ve saklanmalıdır. Bu ölçümler tüm yapıyı temsil edecek noktalardan alınmalı ve beton yüzeyi ile köşe ve kenarlarında yeterli sayıda ölçüm yapılmalıdır.
- Betonun taşınması sırasında soğuması önlenmelidir.
- Kalıp alma süresi uzun tutulmalıdır. Betonun ulaştığı dayanım, tahribatsız yöntemlerle belirlendikten sonra, projede belirtilen kalıp alma dayanım değerine ulaştığı tespit edildikten sonra kalıplar sökülmelidir.
- Donmuş durumdaki zemin üzerine beton dökülmesi gereken durumlarda, donmuş zemin yeterli derinliğe kadar ısıtılarak çözülmeli veya dona maruz kalan kısım kazılarak, kuru ve taneli bir malzeme ile doldurulup sıkıştırıldıktan sonra beton yeni oluşturulmuş zemin üzerine dökülmelidir.
- Priz hızlandırıcı, karışım suyunun donma derecesini düşürücü veya hava sürükleyici katkılar kullanılmalıdır.
- Yüklenici, yapı sahibi, beton imalatçısı, deney laboratuvarı temsilcisi ile yapının mühendis veya mimarı, yapım öncesi bir toplantı yaparak, soğuk havada beton dökme yöntemlerinden hangisinin kullanılacağını önceden belirlemeli ve dökümden önce gerekli bütün hazırlıklar tamamlanmış olmalıdır.
Sıcak Havada Beton Dökümü ve Bakımı
Sıcak havada dökülen betonun hidratasyon hızı artar ve karşım suyu hızla buharlaşır. Buna bağlı olarak priz süresi kısalır. Bu durum beton dökümü sırasında hızlı kıvam kaybına neden olur ve bu da betonun yerleştirilmesi ve işlenmesini zorlaştırır, hatta bazı durumlarda engeller. Karışım suyu ihtiyacı artar. Betonun su oranının arttırılması dayanımını düşürür. Hızlı hidratasyon ve su kaydından dolayı plastik rötre çatlakları oluşur. Bu da beton dayanımını olumsuz etkiler.
Sıcak havalarda beton dökümünde oluşması muhtemel problemleri tamamen önlemek veya mümkün olduğu kadar azaltmak için yapılacak işlemler ve alınacak bazı tedbirler aşağıdadır.
- Beton dökümü için günün en serin zamanları (gece veya sabahın erken saatleri) seçilmelidir.
- Beton karışım suyu veya agrega soğutularak, taze beton sıcaklığı düşürülmelidir.
- Beton üretiminde hidratasyon ısısı düşük çimento kullanılmalı ve gereğinden fazla çimento kullanılmamalıdır.
- Priz geciktirici katkılar kullanılmalıdır.
- Dökümden önce kullanılacak kür yöntemi için gerekli malzeme ve tesisat kurulmuş olmalıdır.
- Beton dökümünden önce kalıp ve donatı ıslatılmalıdır.
- Beton zemine dökülecekse, zemin önceden su ile ıslatılmalıdır.
- Şantiyeye ulaşan beton sıcaklığı ölçülmelidir. Sıcaklığı 35°C’nin üstünde olan beton dökülmemelidir.
- Betonun hızlı bir şekilde dökülmesini ve kolay sıkıştırılmasını sağlayacak bir kıvam seçilmelidir.
- Betonun taşınması, dökülmesi ve işlenmesi mümkün olan en kısa sürede bitirilmelidir.
- Beton, nakliye süresinin en kısa olduğu üreticiden alınmalıdır. Mikserlerin trafikten dolayı nakliye süresinin uzamasını önlemek için beton trafik yoğunluğunun en az olduğu saatlerde dökülmelidir.
- Sıcak havada beton dökmenin en kritik ve en önemli işlemi kürdür. Özellikle betonun dökğümünden sonraki ilk saatler ve ilk birkaç gün kür için en kritik anlardır. Bundan dolayı beton dökümünden hemen sonra kür işlemlerine başlanmalıdır. Beton yüzeyi su tutucu örtülerle örtüp sürekli ıslak tutulması en uygun kür yöntemidir.
- Kalıplı yüzeylerdeki kalıplar da mümkün olduğu kadar nemli tutulmalıdır. Kalıbın alınmasından hemen sonra kür işlemine devam edilmelidir.
- Kür işlemine en az 14 gün boyunca devam edilmelidir.
Kaynaklar:
- TS 1248 – Anormal Hava Koşullarında Betonun Hazırlanması, Dökümü ve Bakımı
- Sıcak ve Soğuk Havada Beton Dökümü, Doç. Dr. Özkan Şengül, TMH-487-2015/4 (http://www.imo.org.tr/resimler/ekutuphane/pdf/17178_40_56.pdf)
[…] soğuk hava ve don; bu durumda yapılması gerekenlerle ilgili sonraki yazıya […]